Gizlin /  İlahə Əhmədova

*Qabriel Qarsia Markesin gizlində qalan böyük sevgisi Taçia haqqında… 

**Gerald Matrinin araşdırmalarına və Mersedesin əfvinə sığınaraq. 

Həyat necə də qəribə bir tamaşadır. İnsanlar isə onun səhnəsində ən qəribə rolu oynayan varlıqlar… Hər kəs özünü doğru, bütöv, qüsursuz zənn edir. Amma heç kim etiraf edə bilmir ki, hər qəlbin içində mütləq ki bir çat olur – ya illərlə gizlədilən bir kədər, ya heç vaxt reallaşa bilməyən bir xəyal, ya da tamamlanmamış bir sevgi kimi. Bu gizlin hekayələrin içində ən çox iz buraxanı, insanı susdura-susdura danışdıranı isə yəqin, elə yarımçıq sevgilərdir.

Artıq minillərdir “Qabriel Ata” dediyim Qabriel Qarsia Markes mənim üçün heç vaxt sadəcə bir yazıçı olmayıb; öz kitabları, cümlələri, sözləri ilə həyatın qəribə və kədərli (həm real, həm magik) yollarında o mənim üçün işıq tutub, mayak olub daima. Onun təkcə yaradıcılığını yox, bioqrafiyasını da böyük bir sevgi və həvəslə oxuyub öyrənirəm çoxdandır.

Ədəbiyyat aləminə sirr deyil ki, Markesin həyat yoldaşı Mersedes onun ən böyük dəstəkçisi, dayaq nöqtəsi idi. Amma bizim Qabitonun qəlbinin dərinliyində bir “sarı sim”i də varmış (elə lap bütün həyatını dolduran sarı qızılgüllər və kəpənəklər kimi) – hansı ki, nə Mersedes, nə də dünyanın qəribə-qəribə işləri onu tamamilə qırıb ata bilmişdi. Həmin sarı simin adı Taçia idi… – Markesin gizlində yaşayan, romanlarına sirayət edən, heç vaxt tam olaraq unudub könlünün yaddaşından çıxara bilmədiyi böyük eşqi.

Bunu öyrənəndə mənim də qəlbim titrədi… Çünki bəzən sənə məxsus olmayan bir sevgi belə, sənin özününkü olmayan kədər belə sənin ruhunu bütün dözülməzliyi ilə ağrıda bilir…

Bəzən elə olur ki, biri ilə qarşılaşırsan, onu tapırsan – səssizliyin içində səni duyanı, bir baxışı ilə ruhunun aynasını göstərəni. Amma min cür ucuz bəhanə, ya da bir nəhəng səbəblə həyat deyir: “Yox. Olmaz. Keç, get öz yolunla”… Belə olan halda, demək, həmin sevgi zəifdirmi? Yoxsa elə bu gücsüz görünən məcburi imtinadır sevgini əbədi edən? Axı kim qərar verib ki, ən böyük sevgilər mütləq nikahla taclanmalıdır? Və ya bir ürəkdə bir xəyali sevginin ömürlük yaşaması üçün o mütləq gerçəyə çevrilməlidir? Bilmək olmur… Beyin sualların içində azır. Cavablar isə ya susur, ya da qəddarcasına insana qarşı çıxır.

Unudulmaz sevgilər, bəlkə də, elə yarımçıq bitdiyi üçün sonsuzadək yaşayır. Bəlkə də, onlar gerçəkləşsəydi, adiləşər, öyrəşmə və vərdişə çevrilmələr içində əriyərdi. İçinə başqa heç bir instinktiv, məcburi duyğu qatqısı olmayan, “safqan” sevgilər isə yalnız xatirələrdə sağ qalmağa məhkumdur elə, bəlkə də.

1960-cı illərin əvvəllərində Latın Amerikasının ən məşhur romanı, argentinalı Xulio Kortasarın “Rayuela” – yəni “Xana-xana oyunu” əsəri sayılırdı. Bu roman 1950-ci illərdə Parisdə dolaşan, ətrafında maraqlı dostlar, sənətçilər və intellektuallar olan, vətəndən uzaq bir latın amerikalının hekayəsini danışır. Əsas məkan isə Parisin Latin Məhəlləsidir. Romanın qayğısız qəhrəmanı Oliveyra artıq gənc sayılmır, işi yoxdur, iş axtarmaq da istəmir; özünü və dünyanı kəşf etmək istəyir. İlham qaynağı isə gözəl, gənc və hüznlü “La Maga” – yəni “Sehrbaz” adlandırılan bir qadındır.

Kortasar heç vaxt bu cür bir eşq yaşamamışdı. Amma Qabriel Qarsia Markes yaşamışdı…

Uzun illər sonra Markesin bioqrafiyasını yazan Gerald Martin dərin bir nəfəs alaraq ondan soruşmuşdu: “Bəs Taçia necə oldu?” O zamanlar Taçianın adını çox az adam bilirdi, hadisələrin əsas xəttini isə daha az adam anlayırdı. Markes ümid edirdi ki, bioqraf da bu mövzuya toxunmayacaq. Lakin toxunmuşdu… Odur ki, o da öz növbəsində çarəsizcə, dərindən nəfəs almış: “Eh… oldu da,” – demişdi. “Bu barədə danışa bilərik?” – soruşmuşdu Martin. “Xeyr,” – demişdi Qabo. Üzündə tabutun qapağını qətiyyətlə bağlayan bir qəbirqazanın ifadəsi vardı. Və həmin an ilk dəfə bu cümləni demişdi: “Hər kəsin üç həyatı olur: bir ictimai həyatı, bir şəxsi həyatı, bir də gizlin həyatı”.

Taçia isə: “Qabriel məni dəli edirdi, amma ona çox bağlıydım”, – deyərək bu hekayənin öz yaşadığı tərəfini məmnuniyyətlə danışmışdı.

Bir mart gecəsi bir qadınla tanış oldu Qabito. Bu qadın – adı Taçia olan, iyirmi altı yaşlı ispan aktrisası – şeir gecəsi keçirməyə hazırlaşırdı. Təxminən qırx il sonra, o gecəni xatırlayaraq belə deyəcəkdi: “Qabriel – mən onu hər zaman bu adla çağırmışam – mənim tədbirimə gəlməkdən imtina etdi. “Şeir gecəsi? – deyib əhəmiyyətsizcə çiyin çəkdi. – Nə darıxdırıcı!” Mən onun şeirə nifrət etdiyini düşündüm. O bizi Saint-Jermen-de-Pre bulvarında, kilsənin yanındakı Le Mabillon kafesində gözlədi, tədbirdən sonra onun yanına getdik. Barmaq kimi incə, arıq, qıvrım saçlı, bığlı idi. Mənim heç vaxt bığlı kişilərdən xoşum gəlməyib. Qaba, kobud, maço tipləri də sevmirəm. Üstəlik, o vaxtlar ispanlara məxsus irqçilik önyarğısı ilə, latın amerikalı kişilərin “daha aşağı” olduğunu düşünürdüm”…

Taçia – əsl adıyla Mariya Konsepsion Kintana – 1929-cu ilin yanvarında, İspaniyanın Eybar şəhərində anadan olmuşdu. Vətəndaş müharibəsindən sonra Franko rejimini dəstəkləyən katolik ailənin üç qızından biri idi. Poeziya vurğunu olan atası uşaq vaxtı ona daim şeirlər oxuyardı – ağlına gəlməzdi ki, bu, qızının gələcək həyatına olduqca təsir edəcək. Taçia 1952-ci ildə, Bilbaoda, Franko İspaniyasında qadınların sərbəst işləyə biləcəyi azsaylı peşələrdən biri olan dayəliklə məşğul olarkən, artıq məşhurlaşmış ispan şairi Blas de Otero ilə tanış olmuşdu. Özündən on üç yaş böyük olan Otero Konçita adını dəyişdirib ona “Taçia” adını vermiş və çox qısa zamanda qızın ağlını başından almışdı. Qız aktyorluq təhsili almaq, səhnəyə çıxmaq üçün Madridə qaçmışdı (halbuki o vaxtlar ailənin icazəsi olmadan evdən çıxmaq üçün iyirmi beş yaşı keçmək tələb olunurdu) və orada çox yaxşı şair, amma son dərəcə qeyri-sabit xarakterli, qadın düşkünü olan bu kişi ilə ehtiraslı, lakin bədbəxt bir münasibət yaşamağa başlamışdı. O, narsist davranışları ilə Taçianın həyatını cəhənnəmə çevirmişdi. Nə olsun ki, Oteronun məşhur şeirlərinin bir neçəsində Taçia adının çəkildiyi ədəbiyyata sirr deyil… Ondan tam qurtulmaq üçün (bu, çox uzun illər çəkəcəkdi) Taçia İspaniyadan qaçmalı olmuşdu: “1952-ci ilin sonunda, altı aylıq Parisə getdim; şəhər məni valeh etdi. Sonra, 1953-cü il avqustun 1-də buraya daimi olaraq köçdüm. Harasa işə girə bilim deyə teatr kurslarına yazıldım”.

Taçia macərapərəst, cəlbedici, həvəsli, hər cür təcrübəyə açıq idi. Hər nə qədər onun böyük məhəbbəti teatr olsa da, müharibədən sonrakı “varoluşçuluq dövründə”, 1950-ci illərin sonlarındakı Parisdə çəkiləcək yeni dalğa filmlərində xüsusilə cazibədarlıq tələb edən qadın obrazlarına tam uyğun gəlirdi: zərif bədənli, oğlansayağı qısa saç düzümlü və için-için yanan enerjiyə sahib bir qadın idi o.

Lakin elə həmin vaxtlarda, Taçia emosional baxımdan tamamilə dağılmışdı. Yad bir ölkədə fransız teatrında şansı, demək olar ki, sıfır idi, amma İspaniyaya dönmək fikrində də deyildi. Uzunmüddətli emosional bağlılıqlardan da uzaq qalmağa çalışırdı həmin ərəfədə… Öz ölkəsində bir dəfə “amour fou” – yəni “dəlicəsinə sevgi” yaşamışdı və həmin vaxtdan bəri heç nə onun duyğularına, xəyallarına bir o qədər dərindən təsir edə bilməmişdi. İndi isə bu təkəbbürlü kolumbiyalıya, bir kafenin barında öz həyat hekayəsini danışırdı…

“İlk görüşdə Qabrielin məndə heç bir xoş təəssürat yaratmadığını deyə bilərəm: lovğa, amma eyni zamanda bir az utanacaq kimi gəldi mənə – yəni qətiyyən cəlbedici deyildi. Üstəlik, mən həmişə məndən yaşca böyük kişiləri seçərdim, Qabriellə isə təxminən yaşıd idik. Tanış olan kimi öz peşəsiylə öyünməyə başladı. Dostu saat onda çıxıb-getdi, bizsə kafedə qaldıq, söhbət etdik, sonra Paris küçələrində gəzməyə başladıq. Qabriel fransızlar haqqında çox pis şeylər danışdı… Elə fransızlar da sonralar onun magik realizminin rasionallıqdan uzaq olduğunu dedilər və sanki həmin tənqidlərin əvəzini çıxmağa çalışdılar”.

Bu kinayəli kolumbiyalıyla söhbət etdikcə, Taçia onun fərqli bir tərəfini kəşf etdi. Səsində, güvən dolu təbəssümündə, hekayə danışmaq tərzində nə isə başqa bir şey vardı. Markes ilə bu ürəyi isti ispan qadının ünsiyyəti tez bir zamanda sürətlə yaxınlaşan münasibətə çevrildi. Hətta bəlkə də, nümunə hesab ediləcək bir münasibətə… “Əvvəl-əvvəl ona qarşı bir qədər soyuq idim, amma yavaş-yavaş Qabrielə xoş hisslər bəsləməyə başladım, münasibətimiz irəliləyirdi. Bir neçə həftə sonra, təxminən aprel ayında münasibətimiz davamlı hal aldı. Başlarda Qabrielin bir qıza içki, isti şokolad və ya kinoya getməyi təklif edə biləcək qədər pulu vardı. Sonra jurnalist kimi işlədiyi qəzet bağlandı və əlində-ovcunda heç nə qalmadı”.

Bəli… Qarsia Markes Taçia ilə tanış olandan cəmi üç həftə sonra, Boqotada çıxan “El Independiente” qəzeti bağlandı – bir il boyunca fəaliyyət göstərməyəcəkdi, lakin Markes bunu qabaqcadan bilmirdi. Bu, yeni bir sevgi münasibəti üçün fəlakətli başlanğıc idi. Redaksiya ona yığılıb qalan maaşını ödəmək əvəzinə, tək gedişli Kolumbiyaya qayıdış bileti göndərdi. Bileti alanda Markes udqundu, dərindən nəfəs aldı və bileti pula çevirmək qərarı verdi. Bu, Avropanı daha yaxşı tanımaq arzusu idimi? Yoxsa yeni romanını tamamlamaq istəyi? Bəlkə də, sadəcə aşiq olmuşdu. Üç aydır gələcəkdə “Şər Saatı” adlanacaq əsəri üzərində işləyirdi və yazmağa davam etmək niyyətində idi. Bu səbəbdən də Parisdən ayrılmaq istəmirdi. Boqotada öz əsərlərini yazmaq üçün çox az vaxtı qalırdı. Odur ki, o, yenə deyiləni rədd edir, öz bildiyini edirdi. Bu onun öz qərarı idi. Amma çətin olacaqdı. Və üstəlik, Taçia da var idi artıq həyatında…

Bu qadın Qarsia Markesin ilham mənbəyi idi, onun yazıları Taçia ilə yaşadığı həyatın (və bəlkə də, gələcək dramın) ədəbi əks-sədası oldu. Onlar ağlasığmaz, həyəcanlı, ehtiraslı və tamamilə gözlənilməz bir münasibətə tutulmuşdular. Lakin onların başına gələn nağılı vecinə almaq istəməyən həyat da bir yandan davam edirdi və çox keçmədi ki, pulları tükəndi. Bu münasibət əvvəldən yoxsulluqla şərtlənmişdi, qısa zaman içində də qaçılmaz faciənin kölgəsinə sürükləndi. Birlikdə qaldıqları otelə olan borcları artıq təhlükəli səviyyəyə çatmışdı. Bundan bir neçə həftə sonra isə yemək ala bilməyəcək qədər kasıblaşdılar.

Qarsia Markes bu cür vəziyyəti daha əvvəl də yaşamışdı – Boqotada, Kartagenada, Barrankilyada. Peşəsinə sadiq qalması üçün, sanki, həmişə aclıq çəkməli idi. Fransızcası hələ çox zəif idi, iş tapmaq asan deyildi, amma əslində, o heç ciddi-cəhdlə iş axtarmırdı da. Təyyarə biletinin pulu bitdikdən sonra, boş şüşə və köhnə qəzetlər toplayıb bir neçə qəpik qarşılığında satmağa başladı. Bəzən qəssabdan borca sümük alırdı ki, Taçia bundan bulyon hazırlasın. Bir gün hətta metro pulunu dilənmək məcburiyyətində qaldı (həmişə olduğu kimi, ödəniş etmək üçün son bir neçə qəpiyi çatmamışdı) və ona pul verən fransız kişinin rəftarı ilə ruhu tapdandı sanki. Kolumbiyadakı dostlarına məktublar yazıb maddi dəstək istədi, sonra bir də ayıldı ki, hər həftə nəsə ümidverici xəbər gözləyən insana çevrilib – illər əvvəl dövlətin ona verəcəyi təqaüdü gözləyən babası kimi; gizlincə, güc-bəla ilə yazmağa çalışdığı yeni romanındakı polkovnik kimi…

Bəlkə də, onu ayaqda saxlayan elə məhz bu ironiya idi.

Taçia ilə münasibətinin heç bir gələcəyi yoxmuş kimi görünürdü. Bir neçə ay sonra isə başqa bir faciə başlarına gəldi: “Bir gecə Champs Elysees-də gəzərkən hamilə olduğumun fərqinə vardım. Özümü qəribə hiss edirdim, səbəbin bu olduğunu anladım. Hamilə idim, amma hələ də dayəlik edib yer silirdim, bir yandan da qusurdum, evə qayıdanda isə Qabriel heç bir iş görməmiş olurdu, mən də əlacsızca başlayırdım yemək bişirməyə. Bütün yükün üstümdə olduğunu qəbullanırmış kimi mənə “General” deyirdi həmişə. Bu arada, o yazırdı – “Polkovnik”i yazırdı – bu kitab, təbii ki, bizim haqqımızda idi: bizim vəziyyətimiz, bizim münasibətimiz. Roman yazıla-yazıla onu oxuyurdum, heyran qalırdım. Amma birlikdə olduğumuz bu doqquz ay ərzində daima mübahisə edirdik, daima. Çox çətin idi, adamı tamamilə tükəndirirdi, bir-birimizi yox edirdik. Sadəcə söz davasımı idi? Yox, doğrudan da, ciddi-ciddi dalaşırdıq.”

“Amma, – deyir Taçia, – bir tərəfdən də, o, çox sevgi dolu idi; şəfqətin lap özüydü. Bir-birimizə hər şeyi danışdıq. Kişilər çox saf olurlar, buna görə ona nələrsə danışdım, qadınlarla bağlı nələrsə, romanları üçün çox material verdim ona. Mənim aldığım təəssürata görə, Qabrielin həyatında çox az qadın olmuşdu; o vaxta qədər bir qadınla belə birlikdə yaşamadığı aydın idi. Çox dava edirdik, amma gözəl vaxtlarımız da oldu. Uşaq haqqında danışırdıq, necə bir uşaq olacaq deyə, ona adlar tapırdıq. Qabriel mənə heç bitməyən hekayələr danışırdı, uşaqlığı, ailəsi, Barranquilla, Cepeda və s. haqqında möhtəşəm hekayələr. Əla idi, bundan həzz alırdım. Qabriel həm də çox gözəl mahnılar oxuyurdu, xüsusilə Escalananın vallenatolarını. “Göydəki Ev” kimi (La casa en el aire). Cumbialar da oxuyardı, “Mənim Gözəl Qızım” kimi (Mi chiquita linda); səsi çox gözəl idi. Və əlbəttə, hər gün, səhərdən axşama qədər dava etsək də, gecələr bir-birimizi anlamaqda heç vaxt çətinlik çəkməzdik”.

“Hamiləlik məsələsində çox ədalətli davrandığını etiraf etməliyəm. Onun haqqında deyəcəyim tək şey budur. Açıq bir müzakirə etdik, məndən nə istədiyimi soruşdu. Məncə, uşağın doğulmasından çox məmnun olardı. Burada “İl s’assouvit” deyirlər: yəni mən nə istəsəm, o qəbul etdi. Uşağı mən istəmədim. O, uşaqlara qarşı nə qədər ciddi olduğumu bilirdi, buna görə də mənimlə evlənməsini gözləyəcəyimi də bilirdi. Bu mövzuda həm güclü idi, həm də zəif. Nə qərar verəcəyimi mənim öhdəmə buraxdı. Məncə, uşaq məsələsinə görə o mənim qədər dəhşətə düşməmişdi. Öz latın amerikalı baxış bucağından bu vəziyyəti o qədər də qeyri-adi və şokedici hesab etmirdi, bəlkə də, qürur belə duyurdu deyə bilərəm.

Tamamilə mənim qərarım idi, onun deyil. Əlbəttə, o dövrlərdə aid olduğum ailəyə rəğmən (ya bəlkə də, elə məhz bu səbəbdən) Tanrı ilə bağlarımı qoparmışdım. Bütün o dövrü yaşayarkən ümidsiz və dörd ay yarımlıq hamilə idim. Çox qorxunc vaxtlar idi. Qəfil qanamam başladı. O, bir sözlə, dəhşətə gəldi, demək olar ki, az qala huşunu itirirdi – Qabriel qan görəndə, bilirsiniz də… Yaşadığımız yerə çox yaxın olan Maternite Port Royal xəstəxanasında səkkiz gün qaldım. Axşamlar ziyarət saatında xəstəxanaya gələn “ata”lardan birincisi həmişə Qabriel olurdu.

Uşağı itirəndən sonra əlaqəmizin bitdiyini ikimiz də bilirdik. Mən daima onu tərk etməklə hədələyirdim. Nəhayət, tərk etdim. Çıxıb getdim. Əvvəlcə sağalmaq üçün Viekonun evində qaldım, sonra Madridə yollandım. Çox kədərli idim, tamamilə tükənmişdim. Münasibət boyu üstün tərəf mən olsam da, hamiləlik məni məhv etmişdi. 1956-cı ilin dekabrında Gare d’Austerlitzdə mindiyim qatarla Parisdən ayrıldım. Qabriel məni stansiyada yola salmaq üçün dostlarımızdan ibarət böyük bir qrup yığmışdı. Əməliyyatdan sonra bədənim sağalmışdı, amma içdən-içə çox kövrək idim. Əlbəttə, qatara gecikdik; çamadanlar qatarın içinə atıldı, mən qaçaraq mindim, heç kəslə vidalaşmağa belə vaxtım olmadı. Səkkiz çamadanım vardı. Qabriel həmişə on altı deyir. Qatar stansiyadan ayrılarkən az qala ağlımı itirirdim, pəncərənin önündə əllərimlə üzümü tutub ağlayırdım. Sonra qatar hərəkət etməyə başladı, mən gözlərimi Qabrielə dikdim, Qabriel üzündə o duyğulu ifadə ilə qatarla birlikdə irəliləməyə başladı, sonra qopub getdi. Əslində, 1956-cı ildə məni o tərk etmişdi. Bacarmamışdı. Əlbəttə, onunla heç vaxt evlənə bilməzdim. Bu barədə az da olsa, heç bir peşmanlıq hissi duymadım. Heç vaxt mənə güvən vermirdi. Belə bir atadan uşaq gətirə bilməzdim dünyaya. Axı bundan daha vacib bir şey ola bilməz, elə deyilmi? Amma yenə də bir tərəfdən tamamilə yanılırdım, çünki o, sonralar möhtəşəm bir ata oldu”.

Taçia – cəsur, şanslı, qətiyyətli və macərapərəst bir qadın idi; o, “qadın hüquqlarının” hələ ümumiyyətlə tanınmadığı bir dövrdə, tam müstəqil bir həyat sürəcək qədər saf və kifayət qədər ağıllı idi. Önəmli (həm də özünü bir daha ədəbiyyat yolunda “qurban edilmiş” vəziyyətdə tapdığı) bir münasibəti geridə qoyarkən, onun üçün qəbulolunmaz olan hər şeyə qatlana biləcəyini təsəvvür etmək çətindir. Qarsia Markes, yəqin ki, abort cəhdlərinə görə daxilən əzab çəkirdi; çünki Kosta bölgəsində nikahdankənar dünyaya gələn uşaqlar problem sayılmırdı və o, nənəsi Trankilina və anası Luisa kimi qadınların özlərinki olmayan uşaqları belə himayəsinə aldığı bir ailədən gəlirdi. Ona görə də körpənin itkisi onu dərindən sarsıtmış olmalıydı.

Amma Taçia körpəni dünyaya gətirmiş olsaydı belə, Qarsia Markes onu yenə tərk edə bilərdi. Çünki o kiminlə evlənəcəyini artıq çoxdan bilirdi. O, Mersedesi, öz dünyasından olan bir qadını seçmişdi – kökünün haradan gəldiyini və nələrə nifrət etdiyini yaxşı anlayacaq birini.

Taçia getdi… Amma indi əlində bir roman vardı Qabriel Qarsia Markesin. O, həmişə “Polkovnikə məktub yoxdur” romanının bir neçə ilham mənbəyinin olduğunu söyləyirdi, amma onun heç vaxt demədiyi şey romanın yazılmasının birbaşa ilham qaynağının, Taçia ilə o dövrdə yaşadığı dram olduğudur.  Romanda polkovnikin oğlunun ölümündən sonra baş verən hadisələr arasında məhz doqquz ay vaxt keçir; həyat yoldaşı polkovnikə belə deyir: “Biz oğlumuzun yetimləriyik”. Bu, Qabriellə Taçiaya aid münasibətin də bir növ məzarüstü yazısı ola bilərdi. Lakin romanın sonu, hekayənin sonu deyildi. Bir nağılı danışmağın başqa yolları da həmişə olur. İyirmi il sonra Qarsia Markes qısa və narahat edici bir hekayə yazacaqdı: “Qarda Qan İzləri” və ya “Sənin qar üzərindəki izinlə”… Bu, oxucular dərindən düşünsə, “Polkovnikə məktub yoxdur” romanının təkrar işlənmiş və düzəldilmiş versiyası kimi qəbul edilə bilər.

Həmçinin Taçianın gec də olsa haqlı çıxarılması, bəraət qazanması…

Hekayənin bir hissəsində qadın deyir: “Təsəvvür elə, Madriddən Parisə qədər qar üzərində qan izləri… Bundan çox gözəl bir mahnı yazmaq olar, hə?” Yazar burada, təbii olaraq, Taçianın o qədər qan itirdikdən sonra qışın ortasında əks istiqamətə – Parisdən Madriddə gedişini düşünmüş olmalıdır.

Bütün bunlar bir etiraf idimi? Üzrxahlıq idimi? Kim bilir…

1973-cü ildə Qabriel Qarsia Markes və onun sevimli həyat yoldaşı Mersedes, Taçianın toyuna qatılmaq üçün Barselonadan Parisə getdilər. Taçia və uzun müddətdir birlikdə olduğu Şarl, nəhayət ki, 31 martda evləndilər. Markes bir vaxtlar elə məhz mart ayında tanış olduğu, hər şey başqa cür olsa, onların ikisindən yaranmış bir oğlan uşağını dünyana gətirəcək Taçianın sağdışı idi bu toyda. Və yeni evli cütlük toydan sonra Taçianın 1956-cı ildə hamiləykən körpəsini itirdiyi xəstəxananın düz qarşısında yerləşən bir evə köçmüşdülər. Şarl və Taçia evlənəndə səkkiz yaşında Xuan adlı oğulları var idi artıq. Nə olsun ki, bu uşaq toydan çox əvvəl doğulmuşdu? Buna baxmayaraq, uşağın xaç atası elə Markes özü idi… (Taleyin ironiyası?!)

Sonralar yenə, “Yüz ilin tənhalığı” romanının tərcüməsi üzərində işləmək üçün Qabriel Qarsia Markes Taçianın evinə sığınmaq məcburiyyətində qaldı. İndi o, həyatını qaydasına salmış bir xanım idi, yeddi dili aksentsiz danışan mükəmməl bir həyat yoldaşı vardı. Qabo deyir: “Taçia ilə mənim həyat yoldaşım Mersedes ilk görüşdən çox yaxşı yola getmişdilər, bu da mahiyyət etibarilə mənə qarşı şərikli bir günaha əsaslanır”.

Taçia isə bu cür qeyd edir: “Parisdə, bizim evdə hamımız bir araya gəldik. Mən çox gərgin idim. Hamımız son dərəcə nəzakətli davranırdıq və şən-şaqraq danışırdıq, amma bu, əslində, çox gərgin bir hadisə idi. Çox qəribəydi, çox çətin idi. Amma hər birimiz «heç nə olmamış kimi» davranmağı bacardıq… və yolumuza davam etdik”.

Qarsia Markesin Taçiadan ayrılığına dair – ayrılma tərzindən başqa – hər hansı bir peşmanlıq hiss etdiyi düşünülmür; lakin sevgi haqqında israrla yazacaq biri üçün bu qadın, unudulmamış ehtimalların, yaşanmamış yolların, evliliyə ehtiyac duyulmayan münasibətlərin, hətta bəlkə də, məmnunluğun, həzzin, xoşbəxtliyin alternativlərinin canlı simvoluna dönmüşdü. Beləliklə, illər sonra Qarsia Markesin artıq çətin və narahat bir dostluğa çevrilmiş, bir vaxtlar bədbəxt tale ilə bitmiş bir eşqə qarşı duyduğu qəribə bir sədaqət hissi vardı. Və niyəsə məhz Taçianın evinin alt qatında aldığı bir evi… Çünki… Qarsia Markesin şəxsi şüarı həmişə bu olmuşdu: “Çıxışın tək yolu, onun içindən keçməkdir”.

Ayrılmaq – bəzən insanın ən çox sevdiyini, həm də eyni anda içini ən çox yandıranı buraxmasıdır. Bu qərar insanı boşluğa salır, bəlkə də, bir müddət içində susqun fırtınalar əsdirir. Dünya özü üçün fırlanmağa davam edərkən, elə bil həyat durur insan üçün, daxilində bir dünya sönür adamın; bilinməz bir zaman boyunca o qaralığın içində, yönünü belə bilmədən gedir, gedir, gedir… Bu yolu bəzən hürr iradəsiylə seçir insan, çünki vicdanının, doğru bildiyi yolun ardınca getməli olur sadəcə. Bu, cəsarətdir, bəlkə də… əsl sevənlərin cəsarəti.

Bəzən elə olur, bir insan sənin qəlbində o qədər dərinlərə yerləşir ki, sanki ruhunun dənizində qərq olmuş bir qitəyə çevrilir. Elə Markesin Taçiası kimi… Həyatın içində qalmağa gücü çatmayan, amma ruhun yaddaşından silinməyən bir eşq kimi. Nə vaxtsa var olmuş, bütün varlığıyla hiss edilmiş, lakin həyatda yerini tapa bilməmiş duyğuların Atlantisidir onlar. Bəlkə də, sevginin ən dərin, ən toxunulmaz qatları. İtmiş, amma heç zaman yox olmayan. Hamımızın içində belə bir Atlantis var, bəlkə də – adını demədiyimiz, heç kimə etiraf etmədiyimiz bir itki… Qabriel Qarsia Markesin Taçiası da bir növ onun Atlantisi – dənizaltı xəzinəsi idi; görünməyən, amma bütün yaradıcılığını qidalandıran güc. Həyatının içində yox, kənarında qalan, amma romanlarında, personajlarında nəfəs alan bir sevgi.

İstər susaraq danışılsın, istər qışqıraraq. İstər sadəcə xatirələr küskün-küskün pıçıldasın, fərq etməz – unudulmamalı olan bir şey var ki, həmin sevgi bütün öz əvəzolunmazlığı ilə, bu və ya digər şəkildə yaşandı artıq, daha ruhlar toxundu bir-birinə. Bu iz bir də heç vaxt silinməyəcək. Hətta uzaqlaşsanız da, ruhlarınız eyni yerə həkk olundu artıq. Bitdi.

• P.S. 1985-ci ildə Markesin çox insanın nəinki sahib ola, hətta dərk edə bilməyəcəyi sevgi haqqında yazdığı “Vəba günlərində eşq” romanı “Mersedesə, əlbəttə” sözlərilə öz həyat yoldaşına ithaf olunmuşdu. Amma fransızca nəşri zamanı bu ithaf “Taçiaya…” sözü ilə əvəz ediləcəkdi J