Geleneksel Japon Şiirinin Türk Şiirine Etkisi / Yüksel AKÇAYIR
Japonlar geleneklerine bağlı ve saygılı bir millettir. Bu edebiyatları için de geçerli. On altıncı yüz yıldan beri hiç sapmadan getirdikleri kısa şiir geleneklerini aynen sürdürmektedirler. Hatta onu geliştirmek için çeşitli teşvik ve ödüller vermektedirler.
On üçüncü yüz yılda Japonya’da, bizdeki tasavvuf edebiyatına benzer bir edebiyat gelişti. En çok da şiirde alan buldu bu akım.
Tasavvufi konuları işleyen kısa bir şiir türü. Bu alanda önemli şairler yetişti.
On altıncı yüz yıla gelindiğinde kısa şiir din dışı alanlara yöneldi. Bir kalıp halini aldı. Konuların sınırlarını çizdi. Katı kuralları olan bir şiir türü haline geldi. Bu yeni kurallı kısa şiire “HAİKU” dendi. “Haiku” üç mısradan oluşmaktaydı. Birinci Mısra beş hece, ikinci mısra yedi hece, üçüncü mısra beş hece olmak üzere toplam on yedi heceden oluşmaktaydı.
Gerçi yedi artı yedilik iki mısradan oluşan bir çeşidi daha oluştu ama bu çok yaygın kullanılmamaktadır.
Bu kadar kısa şiirde çok şey anlatmak için sözcükleri sembolleştirdiler. Bazı sembollere geniş anlam ve kutsallık bile yüklediler. Örneğin: Erik çiçeği hem bütün çiçekler sembolize ediyor hem de kutsi bir anlamı içeriyordu. Japon şairler bu üç mısralık şiirleriyle dünyayı keza Türk şairleri de etkilediler.
Cumhuriyet döneminin birçok şairi Japon şiirini merak etti. Mehmet Akif’ten Orhan Veli’ye kadar birçok şair Haiku’yu inceledi ve okudu. Ancak Cumhuriyet Dönemi’nin ünlü şairleri Japonca bilmedikleri için batı dillerindeki çeviri, inceleme ve eleştirilerinden okudular. Özellikle Orhan Veli Fransızca’dan bir çok Haiku’yu Türkçeye tercüme etti.
Cumhuriyet döneminde Orhan Veli, Cemal Süreyya, İlhan Berk, Behçet Necatigil gibi bir çok ünlü şair Haiku yazdı. Hatta tam Haiku kalıbına uymasa da ona yakın kısa şiir türünde kitaplar yayınlayan şairler oldu. Ör: Şemsi Belli-Güz Çiçeği-.
Bu gün Japonlar bu şiir türünü yaşatmak için her yıl büyük ödüller vermektedir. Bu ödüle Japon Nobel ödülü diyenler de var. 2017 yılı Haiku ödülünü bir Türk bayan şair Yelda Karataş kazanmıştır. Günümüzde Türk Haiku yazarları aralarında bir dernekte kurmuşlar “Haikim” Buraya Japon ve Türk Haiku örnekleri koymayı uygun olur diye düşündük.
Bu yılın da sonu geldi,
Gizledim bizimkilerden,
Saçıma ak düştüğünü… Ochi Etsüjin
Gemliğe doğru,
Denizi göreceksin,
Sakın şaşırma… Orhan Veli
Birden bir ürperme,
Odamda ölmüş karımın,
Ayağıma takılan tarağı… Yosa Buson
Son bahar geldiğini bilmeyen,
Köpek yavrusu,
Bir Buda dır… İlhan Berk
Karanlık indiğinde ,
Şahinin gözleri de görmeyecek,
Böyle şakıyor bıldırcın… Matsuo Bashö
Ölüme ne kadar yakın,
Unutulmaz çocukluğumun,
Ağır çiçekli ıhlamuru… Yelda Karataş
Arada bir bulutlanıyor gök,
Böylece dinlenme fırsatı buluyor,
Aya bakmaktan yorulanlar… Matsu Bashö
Ağaçlar,
Kulak kabartmışlar,
Dolunayı dinliyorlar… Oruç Aruda
Şebnemin ömrü,
Bu kadarcıktır işte,
Daha ne gerek… Kobayashi Issa
Güm güm çalındı kapım,
Açtım baktım ki,
Yalnızlığımmış… Cemal Süreyya
Böcekler ağlamayın,
Aşıklar da, yıldızlar da,
Ayrılmak zorunda birbirinden… Kobayashi Issa
Uç uç böcek,
Diyorum
Uçuyorlar… Behçet Necatigil
Unutma,
Cehennemde yürüyoruz,
Çiçeklere bakarak… Kobayashi Issa
Korkudan uykusuz,
Sarı yapraklar,
Fırtına esecek diye… Kadir Aydemir
Benim Haiku’larım:
Yara uğrarsan,
Ayrılıktan söz etme,
Yere bak ve sus..
Elveda deme ,
Onu rüzgar söylesin .
Ancak gülümse…
Kara bulutlar,
Nereye doğru koşar,
Rüzgar atlarla…
Sokak lambası,
Yıldızdıza bakıyor,
Yalnızlık ne zor…
İklim değişti,
Turnalara söyleme,
Göç bir umuttur…
Yüksel Akçayır