Vaqif Sultanlı’nın “Azerbaycan Muhaceret Edebiyatı” Kitabı Yayınlandı / Enver Uzun

Daha önce Bakü Devlet Üniversitesi’nin profesörü, yazar ve edebiyat araştırmacısı Vagif Sultanlı’nın “Azerbaycan Muhaceret Edebiyatı: Başlangıcından Günümüze” başlıklı monografisi yayınlanmıştı. Bakü’de Kültür Bakanlığına bağlı eski yayınevlerinden biri olan Azerneşr tarafından basılmış olan kitapta, ilk çağlardan günümüze Azerbaycan muhaceretinin edebi-sanatsal ve teorik-kültürel mirası incelenmektedir.

Bu eserin yayınlanmasının üzerinden yirmi yılı aşkın bir süre geçtiğini de belirtmek gerekir. Önce  Bakü’de (1998), sonra ise İstanbul’da (2007) yayınlanan kitabın ilk baskısı ağırlıklı olarak 20. yüzyıl muhaceret edebiyatını kapsamaktadır.

Kitabın ayrı ayrı bölümlerinde muhaceret edebiyatı kavramı, Azerbaycan muhaceret edebiyatı çalışmalarının tarihçesi, aşamaları ve önemli şahsiyetleri ele alınmıştır. Söz konusu bu çalışmada Azerbaycan muhaceret edebiyatının en eski zamanlardan günümüze kadar olan karmaşık gelişim yolu sistematik olarak incelenmiştir.

Monografyada Azerbaycan muhaceretinin Ali Bey Hüseyinzade, Ahmet Bey Ağaoğlu, Mehmet Emin Resulzade, Mirza Bala Mehmetzade, Ahmet Caferoğlu, Abdulvahap Yurtsever, İren Melikhoff, Selim Refig Refioğlu ve diğer edebi ve siyasi figürlerin portreleri yer almaktadır. Kitapta aynı zamanda “Ali ve Nino”, “Altunsaç” gibi romanların yazarı olarak bilinen Gurban Said’in yaratıcılığı muhaceret edebiyatı bağlamında kapsamlı bir şekilde araştırılmıştır.

Kitabın önsözünde yazar, araştırmayla ilgili vardığı sonuçları şöyle özetlemektedir: “Bazen, muhaceretin kelimenin tam anlamıyla büyük bir edebiyat yaratmadığı ve dünya edebiyat düşüncesine alışılmadık sanat örnekleri vermediği söylenir. Bu mantığın yeterince ciddi bilimsel argümanlara dayanmadığını belirtmekle birlikte, öyle bir noktaya dikkat etmek gerekir ki, tarihin belirli bir döneminde edebiyat vatanın, milletin kaderi ve akıbeti ile ilgili konuları düşündüğünden, edebi ve  sanatsal kriterlerin bir şekilde ‘unutulduğu’, arka planda kaydığı zamanlar da olmuştur. Bu nedenle muhaceret edebiyatını değerlendirirken sadece edebi yeteneği değil, onu meydana getirenlerin toplumsal ve manevi konumunu da gözden kaçırmamak gerekir”.

Kadim bir geçmişe sahip olan muhaceretin edebi-sanatsal ve nazari-kültürel mirası hiç şüphesiz tüm Azerbaycan kültürünün ayrılmaz bir parçasıdır. Yazara göre, öyle bir zaman gelecek ki, eski çağlarda olduğu gibi, edebi şahsiyetlerin biyografisini veya yaratıcılığını değerlendirirken, onların vatanda ya da muhacerette yaşamaları arasında ayrım yapmaya gerek kalmayacak. Ancak Azerbaycan’ın muhaceret edebiyatının uzun yıllar araştırmanın dışında kalması, özellikle Çarlık ve Sovyet siyasi rejimleri döneminde yurtdışında oluşturulan örneklerin incelenmesinin sert bir biçimde yasaklanmış olması, bu yönde araştırmayı gerekli kılmaktadır. Okuyuculara sunulan bu kitap, Azerbaycan edebiyatının şimdiye kadar sistematik olarak incelenmemiş bir yönünü – muhaceret mirasını tanıtma amacına dayanmaktadır.

Aynı zamanda söz konusu bu monografya, sadece muhaceret edebiyatı tarihini değil, bir bütün olarak Azerbaycan edebiyat tarihinin birçok karanlık sayfasını aydınlatması açısından önemli bir değere sahiptir.

Dr. Enver UZUN
Trabzon, Türkiye