Çığlığı Afakta Yankılanmayan Yazar, Yazar mıdır? / Mehmet Nuri Bingöl

Eskiler ne güzel söylemişler: “Geçmiş zaman olur ki hayâli cihan değer.”

Mısra, “mübalağa” sanatıyla ifadesini bulsa da bir hakikatı izah ettiğinden mühim. Mazide kalan günlerde, bugüne ve meselelerine pencere açan öyle müstakim dersler var ki dünya malından bile değerlidir.

Hayalim bir an gerilere kaydı meseleyi düşünürken. Mesele nedir derseniz, apaçık. En büyük meselelerimizden biri, “belağat.” Yani “tebliğ” ederken “beliğ” olamayışımız yüzünden düştüğümüz ayak sürçmeleri…

Sene 1982…

Bahar yaşadığım şehrin parklarına, kırlarına, korularına, mesire yerlerine ve – o zaman- şehrin en yeşil mekânları olan cami avlularına baskın vermiştir.

Her taraf iğde kokarken, erguvan ağaçlarının rengi gözleri almakta. Çok denememde “erguvan” kelimesini kullanışımın asıl saiki belki de o günlerdir…

Hocam Mehmet Kaplan’ın tavsiyesiyle yaptığım okul bitirme tezinin nihayetine güzel ve mânalı bir düğüm atmak için Romancı-Yazar rahmetlik Tarık Buğra ile telefonda randevulaşmış, verdiği adrese gidiyorum. “Sahaflar”ın o adı gibi sahife kokan iklimini geride bırakıp, civardaki yayınevine girmiş ve şu ifadelerini duyacağım mülakatı yapmıştım.

“Nerede doğdun, nerede okudun, kaç fakültede okudun, bunlar hep bilinen şeylerdir. Şunu söyleyeyim; benim hayatımın özeti 1938’le 1950 yılları arasıdır. İsteyen serserilik yılları desin, ben ona ‘kendimi arayış’ diyorum.

O yıllarda ben kendimi aradım ve buldum. Çok şükür buldum. Fakültelerden kopuşum bu yüzdendir, politikadan kaçışım bu yüzdendir, bana serilen imkânlardan kaçışım bu yüzdendir; sırf kendimi kurtarayım, kendimle kalayım, bana kimse yol göstermesin, yapmak istediğimi engellemesin, yapmak istemediğime zorlamasın diyedir bu kaçışlar. Ben hayatımı bu şekilde özetliyorum.

Bir gün bana bir zat, çok önemli ve kuvvetli bir zat: “Tarık Bey, siz istemesini bilmiyorsunuz.” dedi. Yakındır bu olay. “-Yooo, ben isteyebilirim,” dedim; “istemesini iyi bilirim. Ama kaybolmasın diye çırpınacağım şeyi istemem ben,” dedim. “Anlatabildim mi?”

Bir ödül için kendini satan adam yazar değil, insan bile olamaz. İnsan olmadan da yazar olunmaz. Bağımsızlık lazım. Sıradan bir insan değildir yazar. Bunu politikacılar kabul etmez. Politika uydusu yazarlar kabul etmez, fıkra yazarları kabul etmez, eleştirmeciler kabul etmezler bunu…

Ama, gerçek yazar sıradan bir insan değildir. Ona ihtiyacı vardır toplumun. Bu ihtiyacı duyan toplum yükselir. Bu ihtiyacı karşılayan insan kazanır.” (BİNGÖL M. Nuri, Tarık Buğra’nın Romanlarını Bir Tahlil Denemesi, İ.Ü. Bitirme Tezi, no:18976; Türk Edebiyatı Dergisi, 1986, Kasım sayısı; Tarık Buğra’yla Söyleşiler, Mehmet Tekin, Çizgi yayınevi…)

Bu iktibası şu yüzden yaptım: Ne adına olursa olsun, eğer karşıya okuyacak bir nesne –ya da metin- sunmak istiyorsanız, onu “belağat”ın kaideleri içinde kalarak takdim edeceksiniz. Hitap ettiğiniz “kitle” eğer insan türündense -ki o nevden ayrı bir okuyucu taifesi yoktur!- o “marifet”i takdim ederken, eskilerin “mukteza-yı hale mutabakattan ibarettir.” dedikleri yolu takip edeceksiniz. Bunu yaptıktan sonra, “bizi kimse dinlemiyor” gibi bir şikayetin  -ya da bahanenin- bir mânası belki olur.

İnsanı unutup gözden ırak tutmayalım. Onu ve onları görmezlikten gelmek, hatta “gayya-yı adem”e yuvarlamak, şimdiye kadar kime ne kazandırdı? Birilerine “ödül” belki, at gözlüğü takan belli bir “zümre”nin yanında şan ve şöhret. O da mümküüün. Peki, ya sonra?..

İnsan unutulur ve gözden ırak tutulursa – inanınız- her şey olur? Pek çok husus takla atmaya, belki de perende atmaya kalkar. Hani Rahmetlik Necip Fazıl’ın bir dediği var ya. Hazrete soruyorlar;

“Ayağa kalk Sakarya dediniz. Bunu anlayan oldu mu?” “Evet, biri anladı ve dinledi. Ama ayağa değil de amuda kalktı o da…”

Aslında kedi iken kendini aslan göstermeye kalkan her kişi, insanı ve onların beşeri zaaflarını, beşeri yönlerini es geçiyor demektir. Yazdıklarınızı kime okutacaksınız o zaman? Hiç kaale almadığınız insanlara mı?

Böyle bir durum neyi doğurur? Bildirilerin adı makale olur, sloganların adı başyazı… İnsan görmezlikten gelinirse roman “destan”dan ayrılmayan bir ucube haline getirilir. Uzun propaganda tiratları, sefalet ya da efsanevi sahneler, üç beş hissi söz, bir kaç tumturaklı nutuk el ele tutuşup roman diye önümüze sürülür, yeni tabirle “dayatılır.”

Belirtmeden yapamayacağım; bir metin tahlilci; hele bu metin usuliddin kaideleriyle mâna verilmesi şart olan dini, imani bir metinse ya da “yorumcu”, eğer ele aldığı mevzuyu , yağsız tuzsuz pilav misali kupkuru bir üslupla işlerse, “o ilhami esere” karşı kocamanca bir kabahat işlemiş, görülmesine “mani olan” kalın bir perde çekmiş olur.

Şu ifadeler konuyu açıyor bence:

“…kaidesiyle, ben dahi nazım ve kafiyeyi bilmediğimden ona kıymet vermezdim. Safiye’yi kafiyeye feda etmek tarzında hakikatın suretini nazmın keyfine göre tağyir etmek hiç istemezdim. Şu kafiyesiz, nazımsız kitabda en âlî hakikatlere, en müşevveş bir libas giydirdim. Evvelâ: Daha iyisini bilmezdim. Yalnız manayı düşünüyordum. Sâniyen: Cesedi libasa göre yontmakla rendeleyen şuaraya tenkidimi göstermek istedim. Sâlisen: Ramazan’da kalb ile beraber nefsi dahi hakikatlerle meşgul etmek için, böyle çocukça bir üslûb ihtiyar edildi. Fakat ey kari’! Ben hata ettim, itiraf ederim. Sakın sen hata etme! Yırtık üslûba bakıp o âlî hakikatlere karşı dikkatsizlik ile hürmetsizlik etme!..” (Sözler, 693)

“Fakat ey kari’! BEN HATA ETTİM, itiraf ederim. Sakın sen hata etme!” tabiri – bence- anahtar cümledir. Ama bir tesbitimi de diyeyim ki bu ifadeleri Hazret, o yüksek “tevazuundan” demiş olsa gerek. Çünkü hem bu girişten sonraki Lemaat eserinde, hem de eserlerinin bütününde öyle üsluplar kullanmıştır ki, eserlerinin neden bu kadar fazla okuyucu bulmasının sebeplerinden birini daha açıklıyor.

“Ettekrarü ahsen…” sırrıyla yine diyeceğiz. Bazılarınca “münevver” diye bakılan bir ehl-i kalem, mevzuyu tek yönlü ve “at gözlüğü” takmış bir mantıkla – aklı selimle değil- ele alacaksa , bir şeyler karalamasına gerek kalmaz; kendi “hayali arkadaş”ı ile geçinip gitmesi daha yeğdir. hiç olmazsa başkasına fikren ve itikaden – insnç yönünden- bir zararı dokunmaz.

Hem daha kolayı var! Ele aldığı mevzu ile alakalı eser isimlerini, sayfa numaralarını verir, olur biter! Nasılsa çok insanın evinde her türlü eser vardır, satırlara bakarak seslendirmek de mest edici bir haldir!